Artykuł: Odchodzisz na emeryturę lub rentę? Sprawdź, co ci się należy !

Jak potężne emocje budzi temat odpraw emerytalnych, można się było przekonać ostatnio, gdy wśród polskiej armii pojawiła się plotka o zniesieniu takich świadczeń dla żołnierzy. Rzekomo po 1 stycznia 2011 roku żołnierz odchodzący do cywila nie dostałby (jak dotychczas) rocznej pensji, a na dodatek zabrano by mu też odprawę uzależnioną od długości służby w wojsku. W efekcie plotki zamiar odejścia z wojska złożyło ponad 2,5 tys. osób! Mundurowych uspokajali i szef MON, i Bronisław Komorowski, i Michał Boni, i rzecznik rządu. Tłumaczyli, że reforma systemu emerytalnego mundurowych ma objąć jedynie tych, którzy do wojska dopiero wstąpią, i to dopiero od roku 2012. Na ile skutecznie uspokoili, czas pokaże. Dlaczego warto się jednak odprawami zainteresować?
CO TO JEST ODPRAWA
Zgodnie z art. 921 kodeksu pracy: „Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał wzwiązku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna wwysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia“. Czyli odprawa to jednorazowe świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi od pracodawcy w związku z jego przejściem na emeryturę (lub rentę). Aby ją dostać, musimy rozwiązać stosunek pracy. I nie ma znaczenia, czy odchodzimy na emeryturę wcześniejszą, czy ustawową. Uwaga! Odprawę można dostać tylko jeden raz. Przykład. Pani Halina, położna, w 2006 r. skończyła 60 lat i postanowiła odejść na emeryturę. Powiadomiła o tym dyrekcję szpitala, a ta wypłaciła jej należną odprawę. Pani Halina na emeryturze jeszcze przez dwa lata dorabiała w miejskim żłobku. Odeszła z niego w 2008 r. Druga odprawa jej nie przysługiwała. Ważne! Jeżeli odchodzimy na emeryturę i nie mamy wykorzystanego w pełni urlopu wypoczynkowego, należy się nam wypłata ekwiwalentu pieniężnego - niezależnie od odprawy. Przykład. Pan Tomasz w 2009 r. odszedł na emeryturę. Miał niewykorzystany urlop, za który kadry zakładu pracy wypłaciły mu ekwiwalent. Pan Tomasz dostał 2 tys. zł odprawy (jedną pensję) i 1 tys. zł za niewykorzystane pół miesiąca urlopu.
JAK JĄ DOSTAĆ
Zazwyczaj pracodawca wypłaca ją od razu. Jeśli ociąga się z wypłatą, można napisać wniosek o przyznanie odprawy emerytalnej (rentowej). Prosimy owypłacenie odprawy, gdyż wdniu (podajemy datę) ustał stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę (rentęz tytułu niezdolności do pracy). Trzeba też dodać oświadczenie, że dotąd takiej odprawy się nie dostało, oraz załączyć decyzję ZUS o przyznaniu emerytury (renty). Co z odsetkami za zwłokę? Kodeks pracy nic o nich nie mówi. Można więc się ich domagać na podstawie kodeksu cywilnego. Co robić, jeżeli pracodawca nie chce nam wypłacić odprawy? Możemy złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy. Jeżeli pracodawca nie zastosuje się do zaleceń Inspekcji, pozostaje proces sądowy.
ILE WYNOSI ODPRAWA
Wysokość odprawy to zazwyczaj równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia. Zdarza się jednak, że zakłady pracy ustalają, iż odprawa jest wyższa - takie regulacje może wprowadzić na przykład regulamin wynagradzania w danym zakładzie albo zbiorowych układów pracy. Warto walczyć razem ze związkami o jak najwyższe odprawy. Choć władze firm wszelkie ponad kodeksowe świadczenia traktują bardzo niechętnie, tłumacząc się oszczędnościami. Niedawno „Gazeta“ pisała np. o planach zarządu Zakładów Chemicznych „Police“, który chce zmienić układ zbiorowy pracy tak, aby zmniejszyć odprawy emerytalne. W starym układzie pracownik po 15 latach zatrudnienia mógł liczyć na dodatkową pensję, po 30 latach - na ponad dwie, a na tych, którzy mają 50-letni staż, czeka 4,5 pensji. Takie same kwoty były przewidziane dla odchodzących na emeryturę. W nowym układzie zbiorowym tzw. jubileuszów ek nie ma w ogóle, a odchodzący na emeryturę mogliby liczyć tylko na jedno dodatkowe miesięczne wynagrodzenie. W niektórych firmach odprawy emerytalne są również wręczane w ramach tzw. programów dobrowolnych odejść. I tak w spółce EnergiaPro (należącej do Tauronu) zajmującej się przesył em i sprzedażą prądu pracownicy, którzy nabyli już prawa emerytalne (brakuje im do przejścia na emeryturę maksymalnie pięciu lat), mogą liczyć na odprawę - od 10 do 65 tys. zł, a także na nagrodę jubileuszową wypłacaną raz na pięć lat oraz premię roczną za 2010 rok. Jak napisał lokalny oddział „Gazety“,dożywotnio będą otrzymywać ekwiwalent za energię elektryczną, dofinansowanie do wczasów (razna dwa lata), a w niektórych przypadkach dodatkową pomoc finansową i leczenie sanatoryjne. Jeszcze inne zasady przy przyznawaniu odpraw mają niektóre grupy zawodowe, m. in. nauczyciele, żołnierze, górnicy (piszemyo nich niżej).
CO Z PRACUJĄCYMI EMERYTAMI
W 2009 r. zaczęły obowiązywać przepisy, które umożliwiają emerytom pobieranie emerytury (w momencie osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego 60/65lat dla kobiet/mężczyzn) bez rezygnowania ze stałego zatrudnienia. Taki pracujący emeryt, gdy po pewnym czasie decyduje się na zwolnienie z firmy, często pozbawiany jest odprawy. Pracodawcy twierdzą bowiem, że pracownik nie rozwiązał umowy w momencie przejścia na emeryturę. Ważne! Eksperci są jednak zdania, że odprawa należy się wszystkim - gwarantuje to bowiem kodeks pracy.
Takie stanowisko poparł Sąd Najwyższy, orzekając, że odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi, jeśli rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło w związku z przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał. Uwaga! Jedyną rzeczą, która może pozbawić pracownika prawa do odprawy, jest skorzystanie z niej już wcześniej (np.u innego pracodawcy).
ODPRAWY NA SPECJALNYCH WARUNKACH
Żołnierze zawodowi Odprawy przysługują żołnierzom zgodnie z art. 94 ustawy z dnia 11 września 2003 r.: po roku służby - 100 proc. kwoty ostatniego uposażenia zasadniczego wraz ze stałymi dodatkami, po 5 latach służby - 200 proc. zarobków, po 10 latach służby - 300 proc. zarobków. Wysokość tej odprawy ulega zwiększeniu o 20 proc. uposażenia za każdy rok służby wojskowej pełnionej ponad dziesięć lat, nie więcej jednak niż do wysokości 600 proc. ostatniego uposażenia. Uwaga! Żołnierzom zwalnianym z zawodowej służby wojskowej nie przysługują obligatoryjnie nagrody. Pracownicy cywilni wojska Pracownicy cywilni wojska mają bardziej skomplikowaną sytuację: zatrudnieni w resorcie obrony narodowej członkowie korpusu służby cywilnej otrzymują odprawy emerytalne i rentowe przewidziane w art. 94 ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o służbe cywilnej, tj. w wysokości ich trzymiesięcznego wynagrodzenia, a po przepracowaniu w służbie cywilnej co najmniej 20 lat – w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia, pracownicy wojska posiadający status pracowników urzędów państwowych (nie będących członkami korpusu służby cywilnej) otrzymują natomiast odprawy emerytalne i rentowe przewidziane w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, nauczyciele - odprawy z ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta nauczyciela (patrz niżej).
Policjanci Według ustawy o policji policjant, który w dniu zwolnienia ze służby spełniał warunki do uzyskania świadczenia, otrzymuje: odprawę, pieniężny za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe lub dodatkowe oraz za niewykorzystany czas wolny od służby (nie więcej jednak niż za ostatnie trzy lata kalendarzowe), zwrot kosztów przejazdu policjanta i członków jego rodziny oraz przewozu urządzenia domowego do nowego miejsca zamieszkania w kraju. Wysokość odprawy zaś zależy od rodzaju służby: Policjant w służbie stałej dostaje trzymiesięczną pensję wraz ze stałymi dodatkami. Odprawa zwiększa się o 20 proc. ostatniej pensji wraz z dodatkami za każdy kolejny pełny rok wysługi po pięciu latach pracy. Maksymalnie można dostać sześciomiesięczną odprawę. Ważne! Przy ustalaniu wysokości odprawy uwzględnia się również okresy nieprzerwanej zawodowej służby wojskowej, jeżeli bezpośrednio po zwolnieniu z tej służby żołnierz został przyjęty do służby w policji iw wojsku nie otrzymał odprawy. Policjant w służbie przygotowawczej ma prawo do jednomiesięcznej odprawy wraz ze stałymi dodatkami.
Uwaga pierwsza! W przypadku śmierci policjanta rodzinie przysługuje odprawa w takiej wysokości, w jakiej przysługiwałaby zmarłemu policjantowi. Uwaga druga! Odprawa nie przysługuje policjantowi, który bezpośrednio po zwolnieniu ze służby został przyjęty do zawodowej służby wojskowej lub do innej służby, w której przysługuje prawo do takich świadczeń. Górnicy W Kompanii Węglowej (która zatrudnia 65 tys. górników w 16 kopalniach) odprawy wypłacane są na podstawie wewnętrznych układów zbiorowych pracy. Czytamy w nich, że: „Pracownikom przysługuje jednorazowa odprawa w razie rozwiązania stosunku pracy w związku znabyciem prawa do emerytury, świadczenia przedemerytalnego lub renty z tytułu niezdolności do pracy (stałej,okresowej lub szkoleniowej)“. Ile można dostać? Nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia, ważny jest wyłącznie staż pracy. I tak, jeżeli ktoś przepracował: do 10 lat, dostaje 6,5 tys. zł, powyżej 10 lat - 8,7 tys. zł, powyżej 15 lat - 11 tys. zł, powyżej 20 lat - 13 tys. zł, powyżej 25 lat - 15 tys. zł, powyżej 30 lat - 17 tys. zł. Uwaga! Kwoty podane są brutto, a więc trzeba od nich odjąć jeszcze podatek. Osoby odchodzące na emeryturę otrzymują dodatkowo od Kompanii Węglowej deputat węglowy - 3 tony rocznie. Emeryt dostaje talon na węgiel, który realizuje wwyznaczonej kopalni.
Samorządowcy Własne przepisy w sprawie odpraw mają pracownicy samorządowi (pracujący w gminach, powiatach, miastach). Art. 38 pkt 3 ustawy o pracownikach samorządowych mówi: „W związku z przejściem na emeryturę bądź rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa wwysokości:po 10 latach pracy - dwumiesięcznego wynagrodzenia brutto, po 15 latach pracy - trzymiesięcznego wynagrodzenia brutto,po 20atach pracy - sześciomiesięcznego wynagrodzenia brutto“. A co z osobami, które pracowały dłużej, np. 30 lat? Otóż nie ma to znaczenia. Dostaną odprawę liczoną tak, jakby pracowały 20 lat. Uwaga! Przy odprawie liczy się wyłącznie nasze wynagrodzenie. Nie ma znaczenia np. średnia pensja w kraju w roku, w którym odchodzimy na emeryturę.
Nauczyciele Podstawą prawną dla wypłaty odpraw jest dla tej grupy Karta nauczyciela. Nauczyciele dostają odprawy różnej wysokości, w zależności od powodu odejścia ze szkoły: Dla nauczyciela, z którym rozwiązano stosunek pracy na jego wniosek albo w przypadku orzeczenia o niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy, Karta nauczyciela przewiduje odprawę wwysokości jednej pensji za każdy rok pracy (ale wysokość odprawy nie może przekraczać sześciu pensji). Gdy rozwiązanie stosunku pracy związane jest z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, Karta przewiduje odprawę wwysokości dwumiesięcznej pensji - gdy staż pracy nie przekroczył 20 lat. Więcej dostaną nauczyciele, którzy przepracowali dłużej - ich odprawa to równowartość trzech pensji. Gdy nauczyciel odchodzi z pracy z powodu likwidacji szkoły lub dlatego, że dyrektor nie ma możliwości zatrudnienia go na cały etat w pełnym wymiarze godzin (bonp. zmniejszyła się liczba klas), wtedy zgodnie z Kartą nauczycielowi przysługuje sześciomiesięczne tzw. odszkodowanie. Czasem zdarza się, że jednocześnie następuje likwidacja szkoły i nauczyciel przechodzi na emeryturę. Co wtedy? Nauczyciel dostanie sześciomiesięczne odszkodowanie i trzymiesięczną odprawę (jeżeli jego staż wynosił (jeżeli jego staż wynosił powyżej 20 lat pracy) lub dwumiesięczną odprawę (jeżeli staż był niższy niż 20 lat).